Секако, Македонија за секој што живее или живеел во неа мириса различно. Да ја напишам колумнава ме вдахнови топлата вечер во една келнска градина за време на овој викенд. Климатските услови во Германија од пред некоја година дозволуваат во градините и на балконите да се одгледуваат домати. „Мириса на Македонија”, извика ќерка ми во тааречиси скопски топла јунска вечер,кога ги фати лисјата на доматите. „Мириса на домати како во бавчата на баба ти и дедо ти во Скопје, нели“, и‘ возвратив. Знаев зошто за неа Македонија мириса на зелените лисја на доматите. Кога во летните распусти престојувавме во Скопје, ќерка ми со братучедите играше по цел ден во големата градина, од која една половина беше засадена со неколку вида зеленчук. Тоа беше пасијата на татко ми и мајка ми. Кога беа уште мали, внуците во градината играа, се‘ дури се стемни, „криенка-миженка”. Впрочем, така правевме и ние кога бевме деца. Траповите помеѓу две редици домати, закачени на високи колци, отсекогаш беа најдобрите места за криење. Тоа го научија и нашите деца. Затоа за ќерка ми мирисот на младите домати во топлите летни ноќи е тој на Македонија.
Доматите и олеандрите од Македонија
Во првите години откако се преселив во Германија, после секој долг престој во летото кај мојата фамилија, со мажот ми се обидувавме да понесеме со нас нешто од таа градина. Секако, со тоа сакавме да понесеме со нас дел од животот во таа градина. Така на крајот на летото на пат за Германија со нас тргнуваа и саксиите со „Адамов лист“, со „анамска рака”, со зеленото ползечко растение со портокалови цветови, кое некои го викаа „вампири“, затоа што многу се шири и никнува насекаде во тревникот. Мајка ми ни собираше во летото семе од цвеќињата што ги сакавме, за да ги посееме во Германија. Често пред заминување од Скопје со мажот ми одевме во „Расадникот” во Чаир, за да купиме малечки садници од чемпреси и други егзотични растенија. Така билките македонски патуваа за Германија, стуткани во преполниот багажник или во просторот меѓу предните и задните седишта. Тие го ширеа околу себе и „мирисот” на Македонија. Секое лето со нас буквално патуваше во Германија и дел од скопската градина. Мажот ми беше восхитен од големите домати „јабучари” кои зрееја токму кога ние ќе дојдевме на гости во Скопје, во јули или август. Мајка ми еднаш ни даде семе од доматите и пиперките. Сепак, скопските домати во нашата германска градина не успеваа вистински да узреат. Им недостигаше јужното сонце. Сега, по речиси три децении, благодарение на глобалните климатски промени, мажот ми секое лето им се радува на доматите во нашата градина, кои понекогаш зреат уште во јули. Секако, тие домати не се оние „јабучари“ од скопската градина, туку некои нови италијански сорти, денес многу омилени кај Германците.
За мене, пак, Македонија мириса на расцутените олеандри и на „анамската рака” во жешкото скопско лето. И двете омилени растенија одамна ги „доместициравме” во Германија. Олеандрите потекнуваат од едно гранче, кое мајка ми го беше ставила во една зима во шише на прозорецот, за да пушти корења. Сега од тоа коренче се раширија олеандри и во градините на многу наши пријатели. Затоа што кога им го дадов олеандарот, на пријателите сигурно сум им ја раскажала приказната за првото гранче, подарокот од мајка ми, за нив сега Македонија „мириса” на олеандер. Така тие со мене го делат „мирисот” на Македонија. Тој во детството во Скопје беше волшебната комбинација од мириси во старите скопски сокаци со турски куќи, среде градини со високи ѕидови. Од нивво воздухот се ширеше мирисот на анамската рака, на олеандрите и на мирисливите рози. Старите предземјотресни скопски сокаци во Гази Баба или во Дебар Маало во топлите летни вечери „дишеа” со опојниот мирис на анамската рака и на цвеќето „ноќна фрајла”. Кон нив се придружуваа мирисите на скопските скромни летни кујни во дворовите. Таму се печеа пиперки, клавчиња пченка и се пржеше риба. Мирисот на скопските летни кујни за мене е, исто така, симбол за Македонија.
Мешавина на мириси и ароми, на животни стилови
Улиците скопски во тие маала раскажуваа приказни за далечни светови. Тоа што го сакав во старото Скопје беше мешавината на мириси и ароми, на животни стилови, на биографии од сите краишта на светот. Фамилијата на мојот детски лекар потекнуваше од Ерменија, а во гимназијата имаше ученици од стари скопски турски фамилии, како и деца на поранешни грузиски бегалци, на српски колонисти и на руски „Белогардејци”. Таа отвореност на Македонија за сите бегалци и доселеници, за потомците на старите турски османски фамилии, во симболична смисла, за мене е, исто така, „мирисот” на Македонија. Затоа што тие луѓе ја беа сочувале во Македонија и својата култура на живеење (на пример, старите турски куќи), како и мирисите на своите типични градини и аромите на своите традиционални кујни. Затоа старата турска чаршија порано за мене ја раскажуваше историјата на Македонија преку разновидните мириси и ароми, преку старите занаети и вештини, сочувани во малечките темни дуќани како во скришна ризница, врз која изминот на времето како да не делуваше. Такви беа и старите слаткарници во турската чаршија.
Ние, заминатите во светот, но родени во Македонија, знаеме што е нејзиниот особен „мирис”, во секоја смисла. Со таква поволна клима, со чудесната природа околу градовите и во селата, едно мудро раководство во Македонија од неа одамна ќе направеше „втора Тоскана”. Кога првпат допатував во Тоскана, таа „мирисаше” на Македонија! Доматите „јабучари” од градината на татко ми ги „помирисав” во градината на нашата италијанска пријателка. Во нејзината градина растеа и пиперките и олеандрите и виновата лоза и босилекот и здравецот. Сите тие беа мирисите на моето детство во Скопје! Не треба да се чека на членството во ЕУ, за да може од сопствената земја да се направи држава во која се чува и негува традицијата во градинарството, во кулинарството или во културата на живеење, како што тоа го прават Италијанците. За тоа треба да се сака „мирисот и вкусот” на Македонија, а визијата тогаш ќе дојде сама од себе. Секако, треба многу да се работи, како што работеа и нашите предци, кои ни ја оставија македонската традиција во наследство. Сакаат ли денешните Македонци да го сочуваат „мирисот” на Македонија за идните генерации?
Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на македонската редакција на Дојче Веле или со ДВ во целина.