Upamiętnienie polskich ofiar wojny. W oczekiwaniu na projekt

W stolicy Niemiec powstać ma „miejsce pamięci i spotkań” z Polską, które upamiętni polskie ofiary wojny i niemieckiej okupacji, a zarazem  pomoże uzupełnić luki w wiedzy Niemców o rozmiarach polskiego cierpienia, jak również posłuży zbliżeniu i porozumieniu obu krajów. Ten zamiar został potwierdzony blisko dwa lata temu w uchwale niemieckiego Bundestagu. Rok temu, 15 września 2021, ówczesny minister spraw zagranicznych Niemiec Heiko Maas zaprezentował w Berlinie wypracowaną przez komisję ekspertów koncepcję placówki: powstanie pomnik oraz centrum dokumentacyjne, które ma być miejscem wystaw, konferencji i dialogu polsko-niemieckiego.

Następnym krokiem powinno być przekazanie projektu do niemieckiego parlamentu, Bundestagu. Do tej pory jednak to nie nastąpiło, a ministerstwo podległe pełnomocniczce federalnej ds. kultury i mediów Claudii Roth jak na razie nie potrafi sprecyzować, kiedy taki krok podejmie. Wśród osób zaangażowanych w projekt narasta zniecierpliwienie. Jak zapewniają w rozmowie z DW, „wszystko jest gotowe od miesięcy, koncepcja może i powinna zostać przekazana do Bundestagu”.

Ministerstwo chce pogłębienia projektu

Główną przyczyna tej sytuacji jest zapewne to, że po zmianie rządu w Niemczech w grudniu ubiegłego roku odpowiedzialność za projekt upamiętnienia polskich ofiar wojny i okupacji przeszła z MSZ właśnie do resortu minister ds. kultury i mediów. On zaś zwrócił się do Fundacji Pomnika Pomordowanych Żydów Europy oraz Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt (DPI) o „wypracowanie pogłębionej propozycji realizacji” placówki – poinformował DW rzecznik tego resortu. Chodzi o to, by „skonkretyzować rozważania merytoryczne, koncepcyjne i strukturalne”.

W przekazanym DW stanowisku ministerstwo podkreśla, że „bolesna historia Polski pod rządami tyranii narodowosocjalistycznej pozostaje niewątpliwie centralnym doświadczeniem w stosunkach między obu krajami”. Ale dodaje, że „celem jest zwrócenie uwagi na tysiącletnią i niepowtarzalną historię sąsiedztwa i wzajemnych więzi” Polski i Niemiec. Chodzi także o „szerzenie wiedzy i promowanie wzajemnego zrozumienia” oraz poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, „jak kształtować wspólną przyszłość w Europie”.

Nadal nie zapadła decyzja o lokalizacji przyszłego „miejsca pamięci i spotkań”. Wstępne przymiarki sugerują, że może być to plac w pobliżu Urzędu Kanclerskiego i Bundestagu, gdzie przed wojną stała berlińska Opera Krolla. To właśnie tam 1 września 1939 roku Adolf Hitler wygłosił słynne przemówienie, w którym ogłaszał rozpoczęcie wojny przeciwko Polsce.

Zaostrzony ton

Dwa tygodnie temu odbyła się tu uroczystość upamiętniająca 83. rocznicę napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę. Minister ds. kultury i mediów Claudia Roth zadeklarowała wówczas, że będzie działać na rzecz „urzeczywistnienia” projektu. – Jesteśmy Polsce wiele winni – mówiła. –

Przede wszystkim jednak Niemcy są winne Polsce to, byśmy nie wypierali już lekcji z przeszłości, naszej własnej i wspólnej polsko-niemieckiej, ale przywrócili je do świadomości naszego społeczeństwa – podkreśliła.

Sytuację komplikować może jednak zaostrzenie tonu między Polaka a Niemcami w ostatnich miesiącach. Polska przedstawiła 1 września raport o stratach wojennych i zapowiedziała oficjalne wystąpienie do Niemiec z żądaniem reparacji w wysokości 1,3 bln euro. Kilka miesięcy temu polski rząd znacząco zmniejszył środki na naukę języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej, argumentując, że Niemcy nie wspierają w wystarczającym stopniu nauki języka polskiego jako ojczystego. Z kolei Dietmar Nietan, pełnomocnik niemieckiego MSZ ds. współpracy międzyspołecznej i przygranicznej, w kilku wywiadach pod koniec sierpnia ostro krytykował antyniemiecką politykę i propagandę PiS.

Gdyby w najbliższym czasie doszło do debaty Bundestagu na temat projektu upamiętnienia polskich ofiar wojny i niemieckiej okupacji, to jest ryzyko, że zostałaby ona zdominowana przez aktualne tematy sporne. – Atmosfera na pewno nie jest łatwa, gdy dochodzi do takich zgrzytów – przyznaje rozmówca DW zaangażowany w projekt.

Prace nad budżetem

Jednak szef DPI Peter Oliver Loew jest dobrej myśli i mówi o „perspektywie” szybkiej realizacji projektu. – Jest niezwykle ważne, aby wiedza o straszliwej niemieckiej okupacji w Polsce była w Niemczech większa – podkreśla Loew.

Z kolei koordynatorka projektu w DPI Emilie Mansfeld wskazuje, że już obecnie Instytut intensywnie pracuje nad tym, by Niemcy więcej wiedzieli o cierpieniach Polaków pod niemiecką okupacją. – Niedawno wyprodukowaliśmy na przykład serię filmów edukacyjnych z przejmującymi głosami świadków historii, które chcemy prezentować w wielu miejscach – dodaje.

Możliwość kontynuowania tych działań zależy także od tego, czy w budżecie ministerstwa ds. kultury i mediów na 2023 rok będą na to środki. – Na razie nie możemy niestety nic powiedzieć na temat budżetu na 2023 rok. Sprawa ta jest przedmiotem procedur parlamentarnych – poinformował rzecznik ministerstwa.